Autor programu: zbiorowy (wiodący autor: prof. Władysław Jacek
Paluchowski)
Rok: III Semestr: zimowy
Liczba godzin: 30
Forma zajęć: wykłady
Prowadzący: prof. UAM dr hab. Anna Słysz
Udział w wykładach pozwoli na lepsze zrozumienie literatury przedmiotu oraz pobudzi do refleksji nad zagadnieniami związanymi z diagnozą psychologiczną. Wykład stanowi integralną część całego modułu zajęć (wykłady, ćwiczenia, konwersatoria) i jest komplementarny do ćwiczeń i konwersatoriów. Aby w pełni skorzystać z wykładów, studenci są zachęcani do zadawania pytań podczas wykładu oraz do aktywnego udziału w dyskusjach moderowanych przez wykładowcę.
Zagadnienia: Diagnoza profesjonalna a potoczna. Podstawowe pytania w diagnozowaniu. Sposoby ujmowania procesu diagnozowania w psychologii. Specyfika diagnoz psychologicznych. Diagnozowanie vs testowanie. Specyfika pomiaru w psychologii. Rodzaje i aspekty diagnoz psychologicznych. Pojęcie normy i normalności. Diagnoza a terapia.
Ciekawe jest zestawienie różnych modeli normalności opracowane przez George E. Vaillanta.Zagadnienia: Społeczna rola diagnosty. Społeczna rola osoby diagnozowanej.
Opis zawodu psychologa znaleźć można w artykule Psycholog jako wolny zawód.Zagadnienia: Psychologiczny problem pacjenta/klienta. Etapy definiowania problemu. Model Bartona. Ocena użyteczności informacji. Kompletność danych a przyrost trafności predykcji. Źródła danych diagnostycznych. Źródła znaczeń danych diagnostycznych. Strategie analizy danych diagnostycznych. Kryteria wiarygodności procedur diagnostycznych - testów.
Choć może nie wprost, ale powiązany z definiowaniem problemu klienta jest tekst Przychodzi szatan do lekarza prof. Bogdana de Barbaro, psychiatry i terapeuty, opublikowany w Tygodniku Powszechnym.Zagadnienia: Teoria psychologiczna a wyjaśnianie. Proces scalania danych. Dane symptomatologiczne i etiologiczne. Typy wyjaśnień. Przedmiot wyjaśniania. Metody analizy znaczeń (interpretacji klinicznej). Konceptualizacja przypadku. Kryteria trafności interpretacji psychologicznej. Rodzaje prognoz.
Jednym z istotnych czynników utrudniających trafne prognozowanie jest tzw. efekt pewności po fakcie (błąd post factum, hindsight bias; podstawowa definicja: Wikipedia). Jednym z jego przypuszczalnych źródeł jest traktowanie prognozy analogicznie do planowania działania, gdzie zastanawiamy sie, co zrobić, żeby uzyskać planowany wyniki (intencję). W retrognozie (analizowaniu przyszłych zdarzeń) ludzie (aktorzy; aktywni uczestnicy) mają skłonność do spostrzegania przebiegu zdarzeń jako nieuchronnych, a gdy są obserwatorami, to często myślą, że ich przebieg można było z góry przewidzieć.
Przykład opisu przez odwoływanie się do korelacji znaleźć można na stronie IQ Calculator.
O tzw. opracowaniu przypadku (case formulation; case conceptualization) przeczytać można w tym tekście pochodzącym z książki Collaborative Case Conceptualization: Working Effectively with Clients in Cognitive-Behavioral Therapy (Willem Kuyken, Christine A. Padesky, and Robert Dudley). Chris Allan w blogu opublikował tekst Case Conceptualisation I oraz Case Conceptualisation II - warto przeczytać. Podstawowe wiadomości są oczywiście w Wikipedii (clinical formulation or case formulation).
Jak wygląda prognozowanie pogody można zobaczyć na tej stronie :-)).
Jak bardzo sprawa decyzji o podjęciu interwencji może być skomplikowana zobaczyć można na stronie Inkrementalny współczynnik efektywności kosztów
Zagadnienia: Formy interwencji (selekcja, modyfikacja, komunikowanie). Status opinii i orzeczeń. Efekt Barnuma. Iteracyjny charakter diagnozowania.
W Internetowym Czasopiśmie Filozoficznym można znaleźć dyskusję na temat problemów dotyczących mówienia prawdy pacjentom - link. Warto przeczytać ze względu na rangę poruszanych problemów. A komunikowanie wyników badania zawsze jest ważne dla psychologów! Przy okazji warto przeczytać dyskusję na temat podmiotowości w tym samym czasopiśmie.
Dla zainteresowanych rozwojem swoich kompetencji warte polecenia jest Responsibilities in Providing Psychological Test Feedback to Clients.
Warto przeczytać tłumaczenie tekstu: How To Become Exceptionally Gifted At Face-To-Face Divination.
W artykule Beware of 'Barnum and Forer Effects' in Organizational Assessments James Houran, Rense Lange i Gene A. Ference opisują znaczenie tego efektu podczas selekcji. Można też przeczytać artykuł z Skeptics Dictionary na temat efektu Bertrama R. Forera. W ciekawym artykule What Makes Some People Think Astrology is Scientific? socjolog Nick Allum pisze o związkach efektu Barnuma i astrologii.
W tym arkuszu kalkulacyjnym można poeksperymentować (naciskając Ctrl+q) z regułami (w kontekście selekcji): kompensacyjna sumy ważonej i nieważonej, niekompensacyjną koniunktywną (dominacji), leksykograficzną (eliminacji) i eliminacji alternatyw niesatysfakcjonujących.
Ja ułatwiać komunikowanie zobaczyć można na przykładzie Leksykonu pojęć używanych w opiniach i orzeczeniach poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Prof. Alan M Jette prezentuje swój 13-minutowy wykład i 15-minutowe odpowiedzi na pytania na temat współczesnej teorii pomiaru i adaptacyjnego testowania.
Warto zajrzeć do opracowań dotyczących błędów w procesie diagnozowania; np. o błędzie iluzorycznej i (schematu współzmienności) można przeczytać w pierwszej części tego tekstu, warto też zobaczyć informacje na ten temat w Wikipedii.
Strona czasopisma zajmującego się procesem podejmowania decyzji i sądów znajduje się tutaj. Ogólny tekst na ten temat znaleźć można tutaj.
Wykładów z zakresu filozofii nauki P.E. Meehla można wysłuchać na stronie Philosophical Psychology Paul E. Meehl (są tam też ich transkrypty). Szczególnie ciekawe wydają się wykłady poświęcone kontrowersji statystyczny vs kliniczny (wykład 9 i wykład 10).
Ciekawe materiały na temat technik aktuarialnych w zastosowaniu do badania ryzyka zachowań przestępczych znaleźć można tu. Jest też polskie tłumaczenie systemu STATIC-99, służącego do oceny ryzyka recydywy u przestępców seksualnych. Ciekawa jest strona z różnymi narzędziami wspomagającymi psychologa praktyka.
Kto sądzi, że psychologa testującego nie może w przyszłości zastąpić maszyna (program komputerowy), niech zobaczy jak wygląda komputerowe badanie (i interpretacja) techniką Rorschacha. To psychozabawa, ale na niepokojąco wysokim poziomie!
Ostatnie badania Hannah L. Semigran,Davida M. Levine, Shantanu Nundyi innych z Harvardu pokazują, że lekarze jednak lepiej stawiają diagnozy niż programy komputerowe.
Zagadnienia: Testy psychologiczne. Techniki kwestionariuszowe. Techniki projekcyjne. Adaptacja kulturowa metod diagnostycznych.
Co do testów, to ciekawy jest tekst Magdaleny Bolek PROBLEM UPUBLICZNIANIA TREŚCI TESTÓW PSYCHOLOGICZNYCH. Warto zobaczyć przykłady niepoprawnego stosowania testów: MMPI oraz testów projekcyjnych. Innym przykładem braku etyki jest załącznik do raportu komisji MAK - z wynikami badania psychologicznego kapitana Arkadiusza Protasiuka.
W obszarze badania psychomotoryki można znaleźć kilka interesujących materiałów. Na czym polega tzw. suport krzyżowy i jak się go wykorzystuje w badaniach kierowców można zobaczyć w tej instrukcji jego obsługi. A w artykule Anny Łuczak i Adama Tarnowskiego "WALIDACJA PSYCHOLOGICZNYCH METOD OCENY PREDYSPOZYCJI DO ZAWODU KIEROWCY" opis badan trafności niektórych testów aparaturowych. Na tych stronach można znaleźć różne aparaty, z czasów Walthera Moede oraz Curta Piorkowski'ego. Kiedyś na stronie angielskich miłośników kolei, a dziś tu znaleźć można program, generujący zadania testu Bourdona. Tu można znaleźć opis Cognitive Function Scanner.
Kolejnym tematem, z którym warto sie bliżej zapoznać jest badanie procesów poznawczych i intelektu. Dobrze się ogląda brief history of psychological testing! Ciekawe przykłady można znaleźć na wideo przygotowanym przez University of Waterloo: History of Early IQ Testing. O nadużyciach badania ilorazu inteligencji można wiele się dowiedzieć z wystąpienia Stephena Murdocha IQ Testing and Nazi Eugenics. Ciekawe refleksje na temat etycznych aspektów postępowania diagnosty w omawianym obszarze można znaleźć w artykule Agnieszki Grygorczuk Etyczne aspekty testowej diagnozy intelektu (Psychiatria 2008; 5: 156–158). Osoby zainteresowane historią badań nad inteligencją oraz badaczami powinny zajrzeć na stronę Human Intelligence. Zapoznanie się z różnymi formami testów w Internecie: można zajrzeć do Assessment Psychology Online oraz do Buros Institute of Mental Measurements. Warto przeczytać artykuł Janusza Kostrzewskiego na temat testów inteligencji culture-fair.
Oczywiście niezastąpionym źródłem informacji o testach (i aparaturze) jest Wirtualne Muzeum Poznańskiej Psychologii; naprawdę - warto tam zajrzeć!
Bez wątpienia warto przeczytać artykuł prof. Władysława Jacka Paluchowskiego na temat wiarygodności testów projekcyjnych oraz o teście Drzewa. Jakie testy zostały uznane przez ekspertów jako nieprzydatne w praktyce psychologicznej można przeczytać w artykule Discredited Psychological Treatments and Tests: A Delphi Poll Johna C. Norcrossa, Geralda P. Koochera i Ariele Garofalo. A jakie są skutki braku wiedzy diagnostycznej przeczytać można w tekście Anny Szulc z Newsweeka.
Warto przeczytać raport NIK nt. działania Rodzinnych Ośrodków Diagnostyczno-Konsultacyjnych (teraz: Opiniodawczy Zespół Sądowych Specjalistów; szczególnie 7. Opracowanie procedur, wytycznych lub standardów określających zasady wykonywania zadań przez RODK, str. 22 i dalsze). To bardzo kształcąca lektura, pokazująca ile jeszcze jest do zrobienia, by praktyka psychologiczna nie była krzywdząca! NIestety - nie wszystko należy do przeszłości (raport z 2015 roku).
W dniesieniu do technik kwestionariuszowych, wartych polecenia jest kilka opracować. Omówienie ciekawych badań Aleksandry Jaworowskiej można znaleźć w jej prezentacji STOSOWANIE TESTÓW. Wyniki kwestionariusza EFPA. Warto zajrzeć na stronę International Personality Item Pool - może się ona przyda także później, przy tworzeniu własnej metody kwestionariuszowej. O skalach kontrolnych do kwestionariusza wyczerpująco pisze Robert M. Gordon w tekście "Validity Scales".
Warto też poglębić wiedzę na temat technik projekcyjnych, które są wciąż żywo dyskutowane w psychologii. Na temat badań konsumentów przez Masona Haire piszą George S. Lane i Gayne L. Watson. Oryginalne wyniki przedstawiono w tym tekście. Wersja sieciowa TAT - Self Administered Global Apperception Scales (the SAGAS) - jest przykładem współczesnej wersji testu. Niestety, już zniknął z sieci. Podstawowe zasady interpretacji podał Yanon Volcani. Opis wielokulturowej techniki apercepcji tematycznej TEMAS jest na tej stronie. Krytyczną analizę tej techniki przedstawił Glenn J. Gesek. Materiał na temat rasistowskich odniesień materiału bodźcowego różnych wersji TAT znależć można tutaj. Historia tablic Rorschacha opisana jest na stronach Rorschach Archives and Collection. Kilka słów na temat Hermanna Rorschacha znaleźć można w Wikipedii (jej polska wersja). Można technikę Rorschacha potraktować jako zabawę: np. jak w Rorshock your lady. Toczyła się dyskusja na temat naukowego statusu techniki Rorschacha i ogólnie testów projekcyjnych. Jej stan można zobaczyć w tym pliku. Ciekawy jest też tekst Śliwerski, A., Garstka, T. (2017). Ocena wartości psychometrycznej wybranych technik projekcyjnych stosowanych w orzecznictwie psychologiczno-sądowym w sprawach o przestępstwa seksualne. Mgr Klaudia Chmielewska w swojej pracy magisterskiej poświęcila kilka stron testom projekcyjnym, w których materiałem bodźcowym jest dźwięk.
Jak może wyglądać pseudopsychologiczna interpretacja pseudotestu przeczytać można w tekście p. Joanny szulli pt. "Ślad czarnej kredki". To się czyta jak tekst kabaretowy, ale nie jest nim dla osób diagnozowanych. Przykładowe pseudopsychologiczne pseudotesty znaleźć można w internecie: obrazek z dziewczynką itp., twoje mocne i słabe strony oraz wiele innych.
Kartę z rysunkowego testu frustracji Saula Rosenzweiga pokazano na tej stronie.
Ciekawy
jest
przeglądowy tekst Sentence
Completion Tests: A Review of the Literature and Results of a Survey of
Members of the Society for Personality Assessment.
Interesującego przykładu adaptacji kulturowej (przez zmianę klucza) dostarcza tekst Marka Matkowskiego (1984) na temat polskich adaptacji Testu Przymiotników ACL.
Wybór materiałów (linki, pliki) na tej stronie: Władysław Jacek Paluchowski, Anna Słysz
Paluchowski, W. J. (2017). Diagnozowanie diagnozy. Wybór tekstów. Poznań: UAM – Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza
Paluchowski, W. J. (2007). Diagnoza psychologiczna. Proces, narzędzia, standardy. Warszawa: WAiP
Paluchowski, W. J. (2006). Diagnoza psychologiczna. Podejście ilościowe i jakościowe (wyd. 2). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
plus:Stemplewska-Żakowicz, K., Paluchowski, W.J. (2008). Podstawy diagnozy psychologicznej. W: J. Strelau, D. Doliński (red.). Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom 2. (rozdział 11)
Słysz, A. (2017). Konceptualizacja przypadku w różnych modelach psychoterapii. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM
Słysz, A. (2008). Typy diagnostów. Preferencje poznawcze psychologów a strategie diagnozowania. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM
nieobligatoryjnie:
Słysz, A. (2014). Refleksje nad diagnozą psychologiczną. Pytania i odpowiedzi. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM
©